Chọn mặt gởi vàng

Tôi liếc qua vai thằng bé. Nó mê mải với cái màn hình cell phone, dí mắt vào đó, tay bấm lia lịa. Tôi hỏi “Cháu có bao nhiêu bạn trên Facebook rồi?” Nó liếc nhìn tôi “Khoảng gần một trăm”. Tôi thốt lên “Ô, cháu là người nổi tiếng rồi nhỉ?” “Không bằng thằng anh họ cháu, nó có bạn nhiều lắm. Gần như hết cái trường này là bạn của nó rồi”. Thằng bé tầm mười, mười một tuổi, nói chuyện với tôi mắt không rời cái màn hình màu xanh nước biển. Tôi hỏi tiếp “Cháu làm gì trên Facebook?”  “Cháu đăng hình lên rồi chờ bạn cháu vào xem, đếm  coi mình được mấy cái like. Hoặc cháu xem bọn chúng bỏ cái gì. Cháu cũng chơi game trên đó luôn. Cô có biết Candy Crush không? Chơi trên đó vui lắm. Đại loại thế”. “Cháu không sợ bỏ hình cháu lên Facebook à?”  Bây giờ nó mới ngước nhìn tôi ngạc nhiên “Sao phải sợ? Hình mình chứ hình ai?”

Ừ, đúng vậy. Hình mình chứ hình ai. Nếu tôi giảng giải cho nó rằng các cao thủ hackers sẽ lấy hình của nó làm những chuyện gì có trời biết thì nó sẽ cho rằng tôi bị điên. Trên Facebook một ngày có bao nhiêu tấm hình được bỏ lên? Có bao nhiêu người bị hệ lụy vì nó? Thằng bé không biết và cũng chẳng có vẻ gì muốn biết. Ngay cả tôi cũng không biết nốt nhưng ít nhất tôi không hề muốn cái mặt mình chình ình trên màn hình điện thoại, màn hình tablet hay màn hình máy tính của những người tôi không hề quen biết.  Những ai đã từng có Facebook chắc rành rẽ lắm. Bạn của bạn của bạn của bạn, nối dài thành một chuỗi dây mơ rễ má bất tận. Mình có viết bất cứ cái gì lên Facebook thì cả cái chuỗi rễ má này sẽ biết ngay, dù rằng người ở tận cùng cái chuỗi “bạn” này chưa từng biết mình là ai. Facebook kết nối mọi người với nhau, như một cái mạng nhện chằng chịt, nửa khép kín, nửa để hở. Kiểu như muốn làm gì thì làm, và nếu có làm gì thì phải tự chịu hoàn toàn trách nhiệm. Bạn bè lâu ngày không gặp bảo tôi bỏ hình lên, tôi rất ngần ngại. Một cái hình sẽ đi kèm vô khối thông tin đàng sau nó. Thời đại máy tính nhanh như chớp, internet chạy vù vù. Ở Mỹ ho khan một tiếng, lên Facebook viết ngay một dòng cảm thán tự thương thân “Ôi hôm nay mình không được khỏe”. Đúng hai giây sau bên Việt Nam sẽ gởi lời hỏi thăm, cũng chừng đó thời gian bên Bỉ sẽ hỏi đau lâu chưa, và Đức sẽ an ủi ngay tắp lự, mong bạn chóng bình phục. Tự dưng bạn sẽ cảm thấy khỏe khoắn hẳn vì được chừng đó người quan tâm đến cái ho khan của mình. Bảo sao không thích? Ngược lại, đang để hình mình chụp với anh bồ cười toe toét khoe đủ hai hàm răng trên dưới ở trang nhà, đùng một cái chia tay, đường ai nấy đi. Đang cắm cảu, khóc ngày khóc đêm, chưa kịp lên Facebook đổi hình profile thì thiên hạ đã bàn tán loạn lên “Bảo là chia tay nhau rồi sao còn hai cái mặt ở đó?” “Thằng đó đã post hình con bồ mới của nó lên Facebook rồi đó!” “Gớm, chia tay rồi mà còn để cái hình đó lên!” Bố mẹ thấy con nằm trùm mền suốt ngày, vội lò mò vào Face của con để tìm hiểu, thấy hình hai đứa còn tươi roi rói, bán tín bán nghi. Riêng khổ chủ thì phải qua cơn thống khổ mới có thì giờ đi lục tung tất cả những hình chụp chung với anh bồ đã lỡ để lên Facebook đem xóa, lại thêm cái màn xóa luôn bạn bè chung của hai người vì mình nhất quyết không muốn biết cái thằng kia sau khi chia tay mình đang bồ bịch với ai.

Tôi vốn thuộc thế hệ cổ, chỉ muốn chia xẻ suy nghĩ của mình với những người được tôi lựa chọn. Tôi không dễ dàng mang nỗi niềm tâm sự của mình quăng vào không gian ảo, kẻ thật người hư ai là người thông cảm cho mình? Không phải với bất cứ người nào tôi cũng có thể nói rằng “Hôm nay tôi vui lắm” hay “Trời hôm nay buồn quá”. Mấy ai trong số đó sẽ đủ hiểu tại sao tôi vui, tại sao tôi buồn? Hay chỉ đọc cái dòng tâm trạng của tôi một cách rất đỗi thờ ơ? Có mấy ai trong số cả trăm bạn sẽ đủ kiên nhẫn nghe tôi tả tại sao tôi buồn? Nhưng thật ra, tôi không muốn mọi người phải nhìn thấy cái mặt tôi chình ình ra mỗi khi tôi đi chơi đâu đó, ăn uống đâu đó, hay làm bất cứ cái gì ở đâu. Tôi có cảm giác như mình đang bị cả một đội quân FBI theo dõi vậy. Và nếu không muốn bị theo dõi, bạn chỉ nên “âm thầm” trên Facebook mà thôi, nghĩa là không đăng hình, không phát biểu lung tung, không “like” đầu này, “unlike” đầu kia…Bạn bè vì thế sẽ chán mình, sẽ bỏ mình. Tùy bạn thôi đấy nhé.   

Facebook được tung ra vào năm 2004 bởi Mark Zuckerberg và đám bạn trong trường Harvard. Mới đầu chỉ quanh quẩn trong khuôn viên trường đại học, sau đó lan qua những trường đại học khác ở vùng Boston. Đến năm 2006, ở Mỹ gần như bất kỳ ai từ 13 tuổi trở lên cũng có một cái Facebook account.  Tôi vốn chậm chân, đến năm 2012 hay 2013 gì đó mới bắt đầu mở account. Chẳng qua chỉ vì muốn thấy mặt đứa con của con cháu mình, thế hệ thứ tư đầu tiên trong đại gia đình. Cả họ nôn nóng muốn xem mặt mũi thế hệ mới toanh này. Như cái thuở mẹ nó được chào đời, cả nhà hồi hộp chờ mong đứa cháu đầu tiên. Nó bảo nó để hình con lên Facebook rồi, mọi người vào xem đi. Đừng mong nó gởi hình qua email cho mà xem, in ra bỏ vào phong bì gởi cho mọi người là chuyện không tưởng. Thế là cả họ lục tục vào Facebook. Không vào thì không biết mặt con nó tròn hay méo. Tôi bắt đầu Facebook từ đó.

Trong khi bạn bè kết nối cả trăm người, tôi quanh đi quẩn lại vài mạng, phần lớn là trong gia đình. Của đáng tội, thế hệ sau này coi cái chuyện nhấc phone thông báo tin tức của mình cho cả làng nghe là chuyện không tưởng, còn viết thư là một cái gì đó thuộc thế kỷ trước nên muốn biết chúng đang làm gì, ở đâu, thì phải mò vào Facebook.  Hai thằng con cũng có Facebook đàng hoàng, nhưng tôi chẳng bao giờ xin kết bạn với chúng vì tôn trọng khoản riêng tư, mặc dù lắm lúc cũng tò mò gần chết, chỉ muốn “đi do thám” hai ông con đang làm gì.

Nếu xài Facebook như tôi đang xài thì có lẽ “chán chết” đi được, như nhiều người nói. Tôi gần như chẳng viết cái gì, chẳng “like” cái gì. Như một bóng ma vậy. Trong khi bạn tôi ấy à. Vừa mới mang con gà tây Thanksgiving trong lò ra, nó rú lên, chị khoan hãy chặt để em chụp hình cho lên “phây”!  Khoai tây vừa trút trong nồi cũng bị nó chặn lại cho lên “phây” luôn một thể. Ngay cả đến mấy cọng đậu nướng của tôi cũng được hân hạnh đưa lên màn hình màu xanh . Điện thoại với chức năng chụp hình cộng thêm Facebook làm cho bữa ăn của mọi gia đình hình như chậm lại vì cần phải chụp hình, cho lên Facebook, chờ xem có ai “thích“ hay không. Chưa kể đi ăn nhà hàng thì tha hồ mà chụp vì những món ăn được dọn ra rất đẹp mắt mặc dù không biết ngon hay dở. Người được xem hình nhìn đồ ăn thì sẽ comment bên dưới “Ngon nhỉ?” rồi tặng cho một ngón tay cái. Thật ra cũng lắm kẻ bĩu môi “Đồ khoe khoang!” nhưng vẫn hào phóng cho một ngón tay dơ lên. Facebook bây giờ tiến bộ rồi, ngoài cái ngón tay cái ra còn bộ mặt đỏ au vì giận dữ, bộ mặt méo xệch vì buồn rầu. Nhưng hiếm khi thiên hạ dùng đến nó. “Like” hay ngón tay cái là vô thưởng vô phạt. Người ta để hình lên Facebook có mục đích được “thích”, không ai muốn nhận một cái mặt đỏ bừng bừng! Cứ thử gởi cái mặt đó mà xem, bạn sẽ bị “unfriend” ngay tắp lự!

Hình đồ ăn đã đành. Hình đi chơi mới là nhiều. Tôi ngồi một chỗ ở đây chứ vẫn biết mọi người đang đi chơi ở đâu, đang ăn cái gì nếu chỉ cần bỏ ra 10 phút liếc qua Facebook. Người chụp hình sau khi post lên sẽ hồi hộp chờ đám bạn của mình vào xem, rồi đọc comment “Đi chơi sướng thế” “Ôi trông chị trẻ quá” “Chị em càng ngày càng đẹp”, vân vân và vân vân. Dĩ nhiên tôi chẳng rỗi mà đọc hết chừng đó cái comment nếu không vì vô tình lỡ tặng một cái ngón tay cái vào hình của ai đó, thế là sau đó tất cả những comment của bức hình này sẽ nhảy vào email của tôi, không muốn cũng phải liếc qua để còn vứt vào thùng rác. Nghe có vẻ trắng trợn lạnh lùng nhưng nếu là bạn, bạn có muốn nghe người khác nói về một người khác mà mình chưa từng gặp mặt bao giờ hay không? Một người bạn không hề quen biết nói về người mình quen biết sơ sơ, hoặc cái kiểu bạn của bạn của bạn? Tôi còn nhớ một người bạn ở Việt Nam một hôm phải kêu lên, xin đừng tự tiện bỏ tên tôi vào các trang trên Facebook! Cuối tuần nào tôi cũng phải mất cả tiếng đồng hồ để tự loại mình ra khỏi các trang mà tôi không thích! Thế mới khổ, chừng đó trang cộng thêm bạn bè, mỗi lần vào Facebook phải đọc hết chắc mệt xỉu!

Năm ngoái ở Houston xảy ra một vụ đẫm máu trong bữa tiệc sinh nhật của con bé 18 tuổi. Mẹ của nó  hơi ngu, lên Facebook gởi lời hiệu triệu mời bạn bè đến nhà ăn tiệc. Theo cái kiểu chuỗi dây chuyền, kết cuộc có khoảng hơn 50 mạng đến nhà bà, trong đó không biết có bao nhiêu đứa mới thật sự là bạn của con mình. Rồi thì cãi nhau rồi thì đánh nhau, kết thúc là rút súng và cái đứa bé 18 tuổi ấy, chẳng bao giờ biết được sinh nhật 19 ra sao, đã ngã xuống trong ngày sinh nhật cuối cùng của mình mà không biết vì sao nông nỗi.

Facebook, nếu biết dùng là phải biết chọn mặt gởi vàng. Nếu không biết dùng, chẳng khác nào rước kẻ cướp vào nhà. Nhưng nếu bạn muốn có khoảng hàng trăm bạn bè thì đành “rước cướp”, nếu kỹ càng chọn bạn mà chơi thì chỉ đếm được trên đầu ngón tay. Như vậy thì thôi hãy gởi một cái email cho bạn mình nhân ngày sinh nhật chẳng hạn, vì nếu là bạn thân, ngày sinh của nó không cần đến Facebook nhắc nhở. Vậy chứ viết một dòng nhắn trên Facebook vẫn nhanh hơn hì hà hì hục gởi một cái email. Và lắm khi trong đời, mình cũng muốn la lên cho toàn bộ thế giới biết, trời đất ơi, tôi đang phát chán đến tận óc đây!

Nhiều người sử dụng Facebook như một nơi để quảng cáo. Thằng con tôi chẳng hạn. muốn buôn bán cái gì, nó thảy lên Facebook. Tôi chọn Facebook để đọc tin tức. Những loại tin thật ngắn gọn, thật nhanh chóng. Và một lần nữa, mình cũng phải biết mình muốn đọc cái gì và ở mức độ tin tưởng đến đâu. Đọc tin tức trên Facebook có một cái tôi không thích, đó là những lời comments. Đủ loại hạ vàng thượng cám. Như nội cái chuyện con bé người Mỹ Gabe khi nhạc quốc ca trổi lên ở Olympic Rio, nó không để tay lên tim như bốn đứa kia mà cả nước nhâu nhâu nhặng cả lên. Đúng là có rỗi hơi mới vào bình luận mọi thứ chuyện trên trời dưới đất. Thôi thì đành phớt lờ mọi lời bàn ra tán vào, chú mục vào những mẩu tin cực kỳ ngắn gọn và từ những nguồn tin thật đáng tin cậy.  

Nói thế chứ cả ngày hôm nay tôi ngồi ôm cầm chừng cái Facebook để liên lạc với thằng con bên Tàu. Giờ này tôi chẳng biết nó đang ở đâu. Trên giấy tờ thì nó đang ngồi ở Bắc Kinh nhưng không cách gì liên lạc, tôi đồ rằng nó chưa vào internet được. Trước khi nó đi, tôi bảo nó làm sao liên lạc được thì nó bảo mẹ gởi message cho con qua Facebook. Thế đấy.

Có muốn bỏ Facebook cũng không được.  

Fort Worth

(06/23/2016)